Powiat Szydłowiecki wydał kolejny kalendarz artystyczny ukazujący malarstwo XIX-wiecznych twórców związanych z ziemią szydłowiecką. Dotychczas z serii wydawniczej ukazały się kalendarze przedstawiające: malarstwo pejzażowe Władysława Aleksandra Maleckiego (1836-1900) w 2022 r. oraz malarstwo batalistyczne Józefa Brandta (1841-1915) w 2021r. Tym razem, edycja na 2023 rok przedstawia wybrane dzieła Józefa Szermentowskiego - malarza i akwarelisty, jednego z najwybitniejszych malarzy polskiego realizmu.

Józef Szermentowski

Malarz i rysownik, jeden z prekursorów realizmu w nurcie malarstwa pejzażowo-rodzajowego w sztuce polskiej. Urodzony w 1833 w Bodzentynie, zmarł w 1876 w Paryżu.

Rysunku uczył się w domu mecenasa młodych artystów i kolekcjonera dzieł sztuki Tomasza Zielińskiego w Kielcach. Wychowywał się na Kielecczyźnie i na pejzażu tych okolic kształcił swą wyobraźnię. We wczesnym okresie malował pejzaże z widokami architektury i zabytkowych miast - m.in. Dziedziniec zamku w Szydłowcu (1852-53), Widok Sandomierza od strony Wisły (1855),  Widok rynku w Szydłowcu (1854 r.). 

W latach 1853-57 kształcił się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u Marcina Zaleskiego i Chrystiana Breslauera. Dzięki znajomości z Juliuszem Kossakiem i Wojciechem Gersonem wszedł do tzw. pierwszej cyganerii warszawskiej. Młodych artystów łączyło silnie poczucie patriotyzmu i płynąca z niego idea odnowy malarstwa polskiego. Często podejmowali piesze wędrówki po kraju, pod wpływem których krystalizowały się ich zainteresowania tematyczne - z wyraźną skłonnością do pejzażu i sceny rodzajowej.

W roku 1860 otrzymał stypendium na wyjazd do Paryża, gdzie osiadł na stałe i skąd dwukrotnie przyjeżdżał do kraju - w 1866 odwiedził Kielce, w 1868 przebywał w Krakowie, prowadził też studia malarskie w Tatrach i Pieninach. We Francji, pod wpływem szkoły barbizończyków zmienił sposób postrzegania przyrody. Nasiliła się jego wrażliwość w obserwowaniu natury oraz zdolność do jej pogłębionej interpretacji. Artysta zrezygnował z drobiazgowej precyzji szczegółu, zaczął upraszczać układy kompozycyjne, podkreślać plastykę form, operować głębszą, bardziej nasyconą barwą. Uwydatniła się jego umiejętność odtwarzania na płótnie ulotnego nastroju przyrody. Jedną z pierwszych prac namalowanych po osiedleniu się we Francji jest Odpoczynek oracza (1861).

Artysta koncentrował się na uchwyceniu środkami malarskimi zmienności zjawisk atmosferycznych w pejzażu. Mistrzowskie rozstrzygnięcie tego problemu osiągnął w obrazach W parku (1873) oraz Bydło na pastwisku (1876).

Po śmierci brata Kazimierza na zesłaniu, Szermentowski stworzył cykl obrazów ukazujących tragizm powstania styczniowego - Wspomnienia (1865).

W dojrzałej fazie twórczości powstają dzieła przywołujące utrwalony w pamięci pejzaż polski - widoki rodzinnej Kielecczyzny, wiślanych brzegów, motywy z Tatr czy Pienin, krajobrazy z charakterystycznymi sylwetkami krytych strzechą chat, wiejskich kościółków lub kapliczek: Dunajec w Pieninach (1868), Droga do wsi (1872), Kościółek wiejski w Krakowskiem (1874).

Szermentowski w listach do przyjaciół wielokrotnie prosił o nadsyłanie fotografii rodzimego krajobrazu, nowych inspiracji i motywów dostarczyły mu także wrażenia z obydwu pobytów w kraju. Płynący z tych krajobrazów nastrój pełnej wzruszenia zadumy odpowiada kontemplacyjnej postawie artysty wobec natury, zdaje się też odzwierciedlać trawiącą go tęsknotę za ojczyzną, nasilającą się w ostatnich latach życia (po 1870). Szczególnym świadectwem tych uczuć jest obraz Gwiazda zaranna (1874), namalowany w okresie, kiedy ciężko chory coraz częściej ulegał nastrojom smutku i nostalgii. 

Artysta sporadycznie podejmował także tematykę rodzajową.Jako wrażliwy obserwator rzeczywistości w obrazach rodzajowych niejednokrotnie charakteryzował kondycję człowieka również poprzez nastrój otaczającej go natury - np. surowej aury zimowego zmierzchu Poddaństwo (1873). Szermentowski zakończył życie we Francji w 1876 roku, pozostając wrażliwym piewcą polskiego krajobrazu i obyczaju.

Dzieła Józefa Szermentowskiego zreprodukowane na kartach kalendarza znajdują się w zbiorach: Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Kielcach, Muzeum Narodowego w Krakowie oraz Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Wydawca składa podziękowanie instytucjom kultury za przychylność dla realizacji projektu.

KALENDARZ 2023: Józef Szermentowski (1833-1876) [2.3 MB]